Εξορθολογισμός του νόμου περί καπνίσματος .

του Παναγιώτη Δούμα

1. Επικρατούσα κατάσταση

        α. Υπάρχει ένας νόμος που απαγορεύει το κάπνισμα εντός όλων των καταστημάτων εστιάσεως.
  β. Ο νόμος περιέχει παράθυρα, τα οποία ευνοούν τα καταστήματα που διαθέτουν μεγάλη πρασιά, την οποία μετατρέπουν σε κλειστούς χώρους, δήθεν στεγασμένους με πέργκολα. Ως εκ τούτου υπάρχουν δείγματα αθεμίτου ανταγωνισμού, έναντι επιχειρήσεων που ναι μεν διαθέτουν χώρους με περισσότερα τετραγωνικά, αλλά καμία πρασιά.
  γ. Ο νόμος δεν επιτρέπει διαμόρφωση χώρων για καπνιστές, ούτε καν για μεγαλυτέρου εμβαδού καταστήματα εστιάσεως.
 δ. Οι επιχειρηματίες είναι έκθετοι στον «τσαμπουκά» του καθενός «μη-συμμορφουμένου θεριακλή» με βαριά πρόστιμα.
  ε. Ο νόμος δεν εφαρμόζεται παρά από ελάχιστες επιχειρήσεις, κυρίως αυτές που ευνοούνται από την πρασιά.
 στ. Οι μη-καπνισταί διαμαρτύρονται για τη μη-εφαρμογή του νόμου και ζητούν αυστηρούς ελέγχους και πρόστιμα.
  ζ. Η εστίαση αποτελεί έναν κλάδο – διέξοδο για το μέσο Έλληνα, που δεν έχει δυνατότητα απασχολήσεως ή που χάνει τη δουλειά του. Σωρεία απολυομένων χρησιμοποιούν τις αποζημιώσεις τους από την απόλυση ή την εθελουσία έξοδό τους για να ιδρύσουν μία εταιρεία εστιάσεως.
  η. Η εστίαση αποτελεί επίσης μία εξαιρετικά αποδοτική πηγή εσόδων για το κράτος, καθώς συνδέεται και με τον τουρισμό, βασική και ίσως μοναδική σε αυτό το μέγεθος βιομηχανία εσόδων για τη χώρα.
  θ. Το κάπνισμα αποτελεί την κατανάλωση ενός καθ’ όλα νομίμως εμπορικά διατιθεμένου προϊόντος.
   ι. Παρά τη μείωση του ποσοστού των καπνιστών στη χώρα, παρατηρείται αύξηση των ανηλίκων καπνιστών και μείωση της ελαχίστου ηλικίας εισόδου των ανηλίκων στον κόσμο αυτής της επιβλαβούς για τους ιδίους και τους άλλους συνηθείας, η οποία ενέχει και διόλου ευκαταφρόνητη οικονομική επιβάρυνση για τους ιδίους ή τους γονείς τους.
 ια. Η μη ουσιαστική εφαρμογή του μέτρου μαρτυρά μία πραγματικότητα: Ότι το κοινωνικό αίτημα για πλήρη απαγόρευση του καπνίσματος δεν είναι επαρκές, καθώς οι φωνές στο δημόσιο διάλογο που απαιτούν διά ροπάλου αυτές τις απαγορεύσεις δεν είναι στην πραγματικότητα ικανές να συμπαρασύρουν ούτε καν την πλειονότητα των μη-καπνιστών, οι οποίοι ενδίδουν στις ανάγκες που γεννά η εξάρτηση των «μειονοτικών» (οριακά) καπνιστών φίλων ή συντρόφων τους. Επιπλέον, μαρτυρά ότι σε ένα επίπεδο παιδείας, δεν έχει γίνει τίποτε ώστε η μετάβαση σε μία «Ελλάδα μη-καπνιστών» να γίνει ομαλά.
 ιβ. Την ίδια στιγμή που επιδιώκεται αυτή η πλήρης απαγόρευση και εξάλειψη, μελετάται η δημιουργία χώρων – ζωνών ελευθέρας χρήσεως ναρκωτικών ουσιών.
  ιγ. Η υποκρισία δε σταματά εκεί. Την ώρα που στις εταιρείες εστιάσεως, ακόμη και σ’ αυτές με μεγάλο εμβαδόν, δεν επιτρέπεται η διαμόρφωση χώρων μη-καπνιστών, στην ίδια τη βουλή των Ελλήνων υπάρχει ειδικός χώρος για καπνιστές.
 

2. Αναμενόμενες εξελίξεις

      α. Η Νέα Δημοκρατία έχει προεξαγγείλει αυστηροποίηση του νόμου και δρακόντια επιβολή της εφαρμογής του. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης εκφράζει μία «οργή», όμοια με την δικαιολογημένη οργή για το άβατο των Εξαρχείων και για την ανεξέλεγκτη δράση τρομοκρατικών ομάδων. Και σίγουρα, αυτή η οργή δεν είναι ανάλογη με τη θέση που καταλαμβάνει το «παθητικό κάπνισμα» στην ιεράρχηση των προβλημάτων της ελληνικής κοινωνίας σε σχέση με την γενικότερη παραβατικότητα.
 β. Σε περίπτωση εκπλήρωσης αυτής της δεσμεύσεως της Αξιωματικής Αντιπολιτεύσεως, θα μειωθεί η κίνηση στα καταστήματα εστιάσεως και ο κόσμος θα επιλέγει είτε τα πάρκα είτε το σπίτι του για να διασκεδάζει. Αυτό είχε συμβεί και όταν το μέτρο πρωτοεπιβλήθηκε επί κυβερνήσεως Καραμανλή. Μοιραία, όσες επιχειρήσεις δε διαθέτουν πρασιά θα οδηγηθούν στο κλείσιμο ή στην παρανομία.
 γ. Ακόμη και στις επιχειρήσεις χωρίς πρασιά που υπομείνουν και εφαρμόσουν με συνέπεια το μέτρο, θα έχουμε αύξηση των καπνιζόντων θαμώνων εκτός του καταστήματος, οι οποίοι θα βγαίνουν με τα ποτά τους και θα στήνουν πηγαδάκια, δημιουργώντας μία κατάσταση μονίμου οχλήσεως για τους περιοίκους. Αυτό θα οδηγήσει σε ένα άλλο μέτρο που εφαρμόστηκε στην Ευρώπη, το οποίο απαγορεύει την κατανάλωση προϊόντων ενός καταστήματος εστιάσεως σε απόσταση εγγύτερη των πέντε ή επτά μέτρων (ενδεικτικά), ειδικά κατά της ώρες κοινής ησυχίας. (Παραλογισμός με ευρωπαϊκή σφραγίδα)
 δ. Οι απαγορεύσεις πρέπει συνήθως να έχουν μία ακριβή εκτίμηση των συνεπειών τους και του πώς θα εκτονωθεί το αντικείμενό τους. Θα αναζητηθούν νέα παράθυρα στο νόμο, θα εμφανισθούν κρυφές επιχειρήσεις, σαν τα κρυφά κλαμπ της ποταπαγόρευσης, οι οποίες και θα κερδοσκοπούν, αλλά και δε θα αποδίδουν τίποτε στο δημόσιο.
 ε. Σε μία περίοδο καθολικής καταπιέσεως των ελευθεριών του πολίτη διά της πολιτικής ορθότητος, πλήρους φορολογικού εξανδραποδισμού του και διαλύσεως του κοινωνικού ιστού, η ψυχαγωγία του πλήττεται ενισχύοντας το στρατό δυσαρεστημένων και μίζερων ανθρώπων που γέννησε η κρίση, τόσο η οικονομική όσο και η κοινωνική. Συγχρόνως, πλήττονται τα δημόσια έσοδα, ο τουρισμός και η αγορά εργασίας, η οποία σε μεγάλο βαθμό εξυπηρετείται από την εστίαση.
 στ. Το πιο σημαντικό ωστόσο είναι, ο κίνδυνος οι μη-καπνιστές να μη βρουν το δίκιο τους ποτέ και στο τέλος να τοποθετηθούν, όπως πολλοί άλλοι πολίτες στο ράφι των γραφικών, που επί δεκαετίες ζητούν το δίκιο τους για διάφορα ζητήματα και δεν το βρίσκουν ποτέ.
  ζ. Το επόμενο βήμα θα είναι η απαγόρευση του καπνίσματος σε υπαίθριους χώρους, πράγμα που ήδη συμβαίνει σε κάποια σημεία της Ευρώπης.

3. Πολιτική και ιδεολογική διάσταση

       α. Υπάρχει διάχυτη η άποψη ότι η εμμονή για αυτήν την απαγόρευση δεν οφείλεται σε πρακτικούς λόγους, ούτε επειδή ξαφνικά, ειδικά για αυτό το ζήτημα, κάποιες πολιτικές δυνάμεις αφουγκράστηκαν κάποια σημαντική μερίδα των πολιτών, όπως οι μη-καπνιστές. Αφενός διακρίνεται ο ευρωπαϊκού επιπέδου επαρχιωτισμός, που μιμείται ό,τι εφαρμόζεται στο εξωτερικό και υιοθετεί κάθε εκ Βρυξελλών υπαγορευόμενη ντιρεκτίβα, χωρίς να λαμβάνει υπ’ όψιν του την ελληνική πραγματικότητα. «Πότε θα γίνουμε κι εμείς Ευρωπαίοι;» διερωτώνται οι διάφοροι προπαγανδιστές του μέτρου. Αγνοούν ωστόσο δύο βασικές πραγματικότητες. Ότι αφενός οι απαγορεύσεις δεν εφαρμόστηκαν καθολικά και παντού στην Ευρώπη και αφετέρου ότι ήδη έχουν αρχίσει να γίνονται εκπτώσεις, όπου το μέτρο εφαρμόστηκε με αυστηρότητα.
 β. Η αδυναμία ή πρόθεση να μη λαμβάνεται υπ’ όψιν η δική μας πραγματικότητα, η ιδιοσυγκρασία των Ελλήνων και οι ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στη χώρα μας, μαρτυρά και μία ουσιαστική αδιαφορία για το έθνος και τις ιδιαιτερότητές του. Μια εχθρότητα, θα τολμούσε κανείς να πει, που πηγάζει από στρεβλές εμμονές μιμητισμού και δουλοπρέπειας.
 γ. Η απαγόρευση σε μία ιδιωτική επιχείρηση να διαθέτει το χώρο της σε όποιον θέλει, από τη στιγμή που αυτός καταναλώνει ένα καθ’ όλα νόμιμο στην αγορά προϊόν, αποτελεί σοβαρό ζήτημα περιορισμού της ελευθερίας. Επισημαίνουμε, ότι δε μιλάμε για δημοσίους κλειστούς χώρες, αλλά για ιδιωτικές επιχειρήσεις. Πρόκειται για σοβιετικού χαρακτήρος παρεμβατισμό, ο οποίος δεν επιχειρεί καν τα προσχήματα να τηρήσει. Λειτουργεί εκδικητικά και τιμωρητικά για μια τεράστια μερίδα πολιτών, αλλά και για ένα τεράστιο κομμάτι της ανάπτυξης και της οικονομίας της χώρας που αποδίδει στο κράτος τεράστια έσοδα, έχοντας μάλιστα υποστεί τεράστια επιβάρυνση με την αύξηση του ΦΠΑ στα αλκοολούχα.
 δ. Αποτελεί αντίφαση και υποκρισία η απαγόρευση της κατανάλωσης ενός προϊόντος που όχι μόνον είναι νόμιμο, αλλά συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην οικονομία της χώρας μέσω φόρων.
 ε. Ακόμη μεγαλύτερη αγανάκτηση προκαλεί η περαιτέρω απαγόρευση των ηλεκτρονικών τσιγάρων.
 στ. Η καθολική απαγόρευση του καπνίσματος βλάπτει και την ψυχική υγεία των καπνιστών στις ελάχιστες περιπτώσεις που εφαρμόζεται, αλλά και την υγεία των μη-καπνιστών, καθώς δεν εφαρμόζεται ούτε πρόκειται να εφαρμοσθεί ποτέ. Κι αυτό, διότι ο νόμος δεν είναι σωστός και δε λαμβάνει υπ’ όψιν του τίποτε άλλο πέραν της διεθνούς (κατά τόπους) πρακτικής.
 ζ. Βασικός σκοπός της πολιτικής είναι να εξασφαλίζει το εγγύτερο στο ιδανικό αποτέλεσμα για τους πολίτες και όχι να επιβάλλει απαγορεύσεις, απλά εκτελώντας οδηγίες μη αιρετών εκ Βρυξελλών.
 η. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση σχετίζεται άμεσα με το θέμα του καπνίσματος. Αφενός διότι έχει επιφορτισθεί το βάρος της εφαρμογής αυτών των παραλόγων νόμων και αφετέρου, διότι οι άμεσα πληττόμενοι αυτών των νόμων, είναι οι μεγαλύτεροι ζωοδότες της. Ως εκ τούτου, έχει καθήκον να κάνει έντονες παρεμβάσεις στην κεντρική εξουσία για τον εξορθολογισμό και την επίτευξη του θεμιτού αποτελέσματος, που δεν είναι άλλο από την μεγαλύτερη δυνατή ικανοποίηση για μη-καπνιστές, καπνιστές και επιχειρήσεις.

4. Πρόταση

     α. Δικαίωμα δημιουργίας χώρου καπνιστών μέχρι και 40% του συνολικού τους εμβαδού για επιχειρήσεις  με εμβαδόν άνω των 100τ.μ.(ενδεικτικό). Οι επιχειρήσεις αυτές θα πρέπει να υπαχθούν σε ειδικό μητρώο επιχειρήσεων που επιτρέπουν το κάπνισμα.
 β. Για επιχειρήσεις με μικρότερη των 100τμ επιφάνεια, δικαίωμα υπαγωγής σε ειδικό μητρώο επιχειρήσεων εστίασης που επιτρέπουν το κάπνισμα.
 γ. Ποσόστωση επιχειρήσεων που επιτρέπουν το κάπνισμα ανά δημοτικό διαμέρισμα, κοινότητα, δήμο ή περιφέρεια (θα μπορούσε να είναι για αρχή 40%, ποσοστό ανάλογο με αυτό των καπνιστών στην Ελλάδα – ενδεικτικά). Δυνατότητα κλήρωσης και εκ περιτροπής αναθεώρησης του μητρώου, όπου όλοι οι πληρούντες τις σχετικές προϋποθέσεις θα έχουν την δυνατότητα εκ περιτροπής να υπάγονται στο μητρώο.
 δ. Σταδιακή μείωση της ποσόστωσης των καταστημάτων καπνιστών. Όποια εταιρεία του μητρώου κλείνει δεν αντικαθίσταται. Νέες άδειες μόνο σε καταστήματα καπνιστών. Όσο μειώνεται η ποσόστωση, τόσο θα αυξάνονται τα τέλη/φόροι κλπ. Σκοπός είναι και ο περιορισμός των καταστημάτων του μητρώου σε ένα ποσοστό κάτω του 20% αλλά συγχρόνως και η αποφυγή δημιουργίας ολιγοπωλείου.
   ε. Αυστηρές προϋποθέσεις (δυνατοί εξαερισμοί, ιονιστές κλπ.) για επιχειρήσεις που επιθυμούν να ενταχθούν στο μητρώο επιχειρήσεων που επιτρέπουν το κάπνισμα.
 στ. Φοροαπαλλαγές, εισφοροαπαλλαγές, μειωμένα τέλη και άλλες διευκολύνσεις για καταστήματα που θέλουν να είναι αποκλειστικά για μη-καπνιστές και μεθοδευμένη καθοδήγηση των ανηλίκων προς αυτές τις επιχειρήσεις.
  ζ. Εστίαση των ελέγχων και της όποιας καταστολής στα καταστήματα καπνιστών (κλειστού χώρου) που επιτρέπουν την είσοδο σε ασυνόδευτους ανηλίκους και τους σερβίρουν αλκοόλ.
  η. Καθολική απαγόρευση του καπνίσματος σε ανηλίκους και δίωξη των γονέων τους.
 θ. Καθολική απαγόρευση του καπνίσματος στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, ακόμη και στους υπαιθρίους χώρους, σε όλους, μαθητές και εκπαιδευτικούς. Επέκταση της απαγόρευσης και σε καταστήματα εστίασης που βρίσκονται σε ακτίνα μικρότερη των 100 μ από τον περίβολο του σχολείου. Απαγόρευση και της πώλησης καπνικών σε επιχειρήσεις – περίπτερα που βρίσκονται εντός της ακτίνας αυτής.
 ι. Εντατικοποίηση ενημερωτικών εκπαιδευτικών ενοτήτων για τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος και άλλων εθιστικών χρήσεων (αλκοόλ, ναρκωτικά κλπ.)
 ια. Απαγόρευση του καπνίσματος σε υπαιθρίους χώρους σημαντικών μνημείων και αρχαιοτήτων.
 ιβ. Περαιτέρω φορολογική επιβάρυνση εισαγομένων καπνικών προϊόντων. (ή αντιστρόφως, με φοροαπαλλαγές για ελληνικές εταιρείες). Το επιχείρημα των όποιων ευρωπαϊκών κανόνων και οδηγιών πρέπει να διεμβολισθεί μέσω παρεμβάσεων στα ευρωπαϊκά όργανα.
 

Έθνη υπό εξαφάνιση. Η μάστιγα της κρατικής κοινωνικής ασφάλισης

Του Oskari Juurikkala

Απόδοση επιμέλεια: Ευθύμης Μαραμής
για την «Ελεύθερη Αγορά»

Εισαγωγή

«Kinder haben die Leute immer – Οι άνθρωποι θα κάνουν πάντα παιδιά», διαβεβαίωνε ο Γερμανός Καγκελάριος Konrad Adenauer το 1957. Ήταν πεπεισμένος ότι το μέλλον του νέου συστήματος αναδιανεμητικής κοινωνικής ασφάλισης, δεν θα υπονομευόταν από δημογραφικές αλλαγές.

Ο Adenauer δεν μπορούσε να είναι περισσότερο λάθος. Τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης στον ανεπτυγμένο κόσμο αντιμετωπίζουν μεγάλη κρίση λόγω της μακροζωίας, της φθίνουσας ηλικίας συνταξιοδότησης και των ποσοστών αντικατάστασης λόγω υπογεννητικότητας.

Διεστραμμένα κίνητρα και έθνη υπό εξαφάνιση

Αυτό που ο καλοπροαίρετος Γερμανός πολιτικός δεν συνειδητοποίησε, ήταν πως το νέο αυτό σύστημα θα επηρέαζε τα κίνητρα των ανθρώπων στο να εργάζονται, να αποταμιεύουν και να αποκτούν παιδιά. Τα ποσοστά συμμετοχής του εργατικού δυναμικού στους ηλικιωμένους εργαζόμενους μειώθηκαν δραματικά από τη δεκαετία του 1960 κι έπειτα σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο. Οι κανόνες των παροχών κοινωνικής ασφάλισης στις περισσότερες χώρες, σημαίνουν ότι η εργασία απλά δεν συμφέρει καθώς δεν είναι οικονομικά αποδοτική. Με τον τρόπο αυτό, τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης έσπειραν τους σπόρους της δικής τους χρεοκοπίας.1

Αλλά τα αντικίνητρα για εργασία δεν είναι το μόνο πρόβλημα με τα κυβερνητικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης. Οι δημογραφικές αλλαγές είναι επίσης αποτέλεσμα αυτών των συστημάτων, διότι η υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση επιβάλλει κυρώσεις στη γονική μέριμνα και την αναπαραγωγή. Δυστυχώς, τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων δεν επιταχύνουν απλώς την χρεοκοπία των κρατικών αναδιανεμητικών συστημάτων, αλλά, κυρίως, η απουσία γεννήσεων, συνεπάγεται και την δυνητική σταδιακή εξαφάνιση προαιώνιων εθνών.

Η υπογεννητικότητα κατά τον 20ό αιώνα αποτελεί μια θλιβερή πραγματικότητα. Τα ποσοστά γεννήσεων αναλογούσαν σε περισσότερα από 5 παιδιά, τόσο στην Ευρώπη όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες, μόλις πριν από εκατό χρόνια. Έως το 2000, είχαν φθάσει στα επίπεδα του μόλις 1,5 στην Ευρώπη και 2,0 παιδιών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πολλά ευρωπαϊκά έθνη βιώνουν ποσοστά γεννήσεων πολύ χαμηλότερα από αυτά των θανάτων: η Ισπανία, η Ιταλία και η Ελλάδα βυθίζονται στο 1,3. Η Γερμανία – όπου, σύμφωνα με τον Adenauer, οι άνθρωποι θα έκαναν πάντοτε παιδιά – φτάνει σε μια εξίσου ζοφερή εικόνα του 1,4.2. Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, ο πληθυσμός της Ιταλίας θα μειωθεί κατά το ήμισυ τα επόμενα 50 χρόνια.

Οικογένειες, Παιδιά και Ασφάλιση Γήρατος

Τι σχέση μπορεί να έχει η κοινωνική ασφάλιση, με τα ποσοστά γεννήσεων; Στην πραγματικότητα, πολύ μεγάλη.

Ελλείψει κρατικών συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, οι οικογένειες λειτουργούν ως ένα είδος άτυπου ιδιωτικού ασφαλιστικού μηχανισμού. Οι γονείς φροντίζουν τα παιδιά τους ενώ τα παιδιά, σε αντάλλαγμα, φροντίζουν τους γονείς τους στις ασθένειες και στο γήρας. Αυτό είναι το κοινό μοτίβο που εξακολουθεί να υφίσταται σε όλες τις παραδοσιακές κοινωνίες – όπως ακριβώς ίσχυε στη Δύση πριν από εκατό χρόνια.

Φυσικά, μερικά άτομα δεν μπορούν να έχουν δικά τους παιδιά, ή τα παιδιά τους μπορεί να αρρωστήσουν η να πεθάνουν. Η φυσική λύση σε αυτούς τους κινδύνους είναι να τοποθετηθούν αυτοί οι άνθρωποι στην δεξαμενή της άτυπης αγοράς κοινωνικής ασφάλισης. Γι ‘αυτό ο κανόνας στις παραδοσιακές κοινωνίες δεν ήταν η πυρηνική οικογένεια (μόνο γονείς και παιδιά) αλλά η εκτεταμένη και δεμένη οικογένεια.

Εκτός από την έμφυτη στοργή του ανθρώπου για τους απογόνους του, ο κύριος λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι είχαν μεγάλες οικογένειες, ήταν ότι έτσι καθίσταντο οικονομικά υγιείς. Οι κοινωνιολόγοι και οι δημογράφοι αποκαλούν το φαινόμενο ως «το κίνητρο της γονιμότητας για την εξασφάλιση στο γήρας.»3. Στις παραδοσιακές κοινωνίες, οι οικογενειακές αξίες και ο αμοιβαίος αλτρουισμός, αποτελούν βαθιές αξίες που καλλιεργούνται τόσο από την ανατροφή, όσο και από τις υλικές ανάγκες.

Οικογενειακός Σοσιαλισμός, κοινωνικοποίηση της οικογένειας

Εισερχόμενοι στην κρατική κοινωνική ασφάλιση. Αντί να φροντίζουν τους γονείς τους και τους στενούς συγγενείς τους, όσοι εργάζονται είναι υποχρεωμένοι από τον νόμο με το πιστόλι στον κρόταφο να πληρώσουν για τη συνταξιοδότηση των άλλων. Για να το θέσουμε ξεκάθαρα, η κοινωνική ασφάλιση αντικαθιστά τα παιδιά και την οικογένεια ως την κύρια υποστήριξη στην τρίτη ηλικία, κοινωνικοποιώντας κυριολεκτικά τα παραδοσιακά καθήκοντα της οικογένειας. Γιατί να κάνετε παιδιά, όταν θα σας φροντίσει το κράτος στο γήρας σας;

Η επίδραση της κοινωνικής ασφάλισης στη γεννητικότητα, φαίνεται καθαρά και σε εμπειρικά δεδομένα. Το παρακάτω σχήμα δείχνει στοιχεία από περισσότερες από 100 χώρες κατά το έτος 1997.4 Στα στοιχεία αυτά, όλες οι χώρες με μεγάλα κρατικά συνταξιοδοτικά συστήματα, έχουν ποσοστά γεννήσεων χαμηλότερα από το επίπεδο θανάτων και αντικατάστασης. Καμία χώρα με πληρωμές συντάξεων που ξεπερνούν το 4% του ΑΕΠ, δεν έχει ποσοστό γεννήσεων άνω των 3 παιδιών.

Τα ιστορικά δεδομένα είναι ακόμα πιο αποκαλυπτικά. Το ακόλουθο διάγραμμα απεικονίζει δεδομένα χρονολογικών σειρών οκτώ ευρωπαϊκών χωρών από το 1960 μέχρι σήμερα. Η αύξηση των πληρωμών κρατικής κοινωνικής ασφάλισης (άξονας Χ) συνδέεται με τη μείωση γεννήσεων (άξονας Υ) σχεδόν ένα προς ένα.5

Αναποτελεσματικός φορμαλισμός

Κάθε είδος σοσιαλισμού δημιουργεί διεστραμμένα κίνητρα και ο σοσιαλισμός που στρέφεται στην οικογένεια διαστρέφει την οικογένεια. Επειδή όλοι πρέπει να πληρώσουν για τη συνταξιοδότηση όλων των άλλων, δεν συμφέρει να έχουν παιδιά. Φυσικά, οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να έχουν μερικά παιδιά, απλώς και μόνο επειδή θέλουν να αποκτήσουν παιδιά ως εκπλήρωση δικών τους στόχων. Ωστόσο, όσον αφορά τα οικονομικά κίνητρα, καθίσταται πιο «ορθολογικό» οικονομικά να ζούνε εις βάρος των παιδιών των άλλων. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι υιοθετούν έναν τρόπο ζωής που προσανατολίζεται στο παρόν και αρνούνται να δεσμευτούν σε πραγματικό γάμο αποκτώντας παιδιά.

Οι υποστηρικτές της κυβερνητικής κοινωνικής ασφάλισης, ισχυρίζονται ότι ένα επίσημο κρατικό σύστημα, είναι ασφαλώς πιο αποτελεσματικό για την κάλυψη των αναγκών γήρατος. Στην πραγματικότητα, ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Η εκτεταμένη οικογένεια είναι ένας εξαιρετικά αποτελεσματικός μηχανισμός για την επίλυση προβλημάτων πληροφορίας, ελέγχου και παρακολούθησης. Γι’ αυτό δεν υπάρχει ουσιαστικά δυνατότητα παρασιτισμού και αυξημένος ηθικός κίνδυνος στα παραδοσιακά οικογενειακά περιβάλλοντα. Στο πλαίσιο της κρατικής κοινωνικής ασφάλισης, όλοι επιδιώκουν να επωφεληθούν εις βάρος των άλλων – εξ ου και η μείωση των ποσοστών συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό.

Οι δημοκρατικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων κάνουν τα πράγματα ακόμα χειρότερα, διότι οι ψηφοφόροι μπορούν να επιλέξουν να ζήσουν τη ζωή τους εις βάρος των μελλοντικών γενεών – αναμφισβήτητα, ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους η κρατική κοινωνική ασφάλιση είναι τόσο δημοφιλής. Σε αντίθεση με τα κυβερνητικά προγράμματα κοινωνικής ασφάλισης, οι ηλικιωμένοι στις εκτεταμένες οικογένειες δεν συνταξιοδοτούνται νωρίς και δεν μπορούν να διεκδικήσουν παροχές ψευδούς αναπηρίας. Ακόμη και όταν έχουν κάποια μικρή ανεπάρκεια, συνεχίζουν να συμβάλλουν με άλλους τρόπους, όπως το μαγείρεμα, η φροντίδα των μικρότερων παιδιών κ.λπ.

Ερευνώντας για εναλλακτικές λύσεις

Πολλοί άνθρωποι σήμερα δυσκολεύονται να αντιληφθούν το γιατί κάποιος θα έπρεπε να έχει παιδιά για λόγους ασφάλειας γήρατος. Σίγουρα, νομίζουν ότι οι άνθρωποι έχουν παιδιά μόνο επειδή τους αρέσουν. Ακόμη, συχνά ακούν άτομα να λένε ότι θα ήθελαν να έχουν περισσότερα παιδιά, αλλά δεν μπορούν να το αντέξουν οικονομικά. Επιπλέον, οι άνθρωποι στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, φαίνεται να αντέχουν οικονομικά τις μεγάλες οικογένειες που δημιουργούν, παρόλο που τα πραγματικά εισοδήματά τους ίσα που αρκούν για μια στοιχειώδη διαβίωση.

Πως μπορούν να εξηγηθούν αυτές οι, εμφανώς, αντικρουόμενες παρατηρήσεις; Ελλείψει κρατικής κοινωνικής ασφάλισης, η εκτεταμένη οικογένεια είναι ένας άτυπος ιδιωτικός μηχανισμός κοινωνικής ασφάλισης, που καθιστά την τεκνοποίηση οικονομικά συμφέρουσα. Αλλά σε χώρες με μεγάλα συστήματα κρατικής κοινωνικής ασφάλισης, οι άνθρωποι δεν έχουν πλέον κίνητρο για τεκνοποίηση ως εξασφάλιση γήρατος, ακριβώς επειδή η κοινωνική ασφάλιση έχει κάνει την τεκνοποίηση οικονομικά αδύνατη.

Φυσικά, η κρατική κοινωνική ασφάλιση δεν είναι ο μόνος λόγος για τη μείωση των ποσοστών γεννήσεων. Πρώτον, το κράτος πρόνοιας υπονομεύει την οικογένεια και με πολλούς άλλους τρόπους, όπως η υποχρεωτική κρατική εκπαίδευση που αποσκοπεί στην αντικατάσταση της οικογενειακής πίστης από την υπακοή στο κράτος. Επιπλέον, το κίνητρο της τεκνοποίησης ως ασφάλεια γήρατος θα πρέπει να εξασθενεί όταν διατίθενται άλλοι τρόποι ασφάλειας. Τα σαφώς καθορισμένα δικαιώματα ιδιοκτησίας, η ασφάλεια δικαίου και η ελευθερία σύναψης συμβάσεων, είναι μερικοί από τους θεσμούς-κλειδιά που προωθούν την ανάπτυξη οργανισμών αποταμίευσης και χρηματοπιστωτικών αγορών, τα οποία με τη σειρά τους γίνονται οχήματα εξοικονόμησης και ασφάλειας.

Ωστόσο, η εμφάνιση εναλλακτικών μέσων αποταμίευσης, δεν μπορεί να υπονομεύσει την οικογένεια με τον τρόπο που το κάνει η υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση. Ο λόγος είναι ότι οι άνθρωποι δεν αποκτούν παιδιά μόνο για λόγους ασφάλισης γήρατος. Αποκτούν παιδιά επειδή τους αρέσουν και, ελλείψει του κράτους πρόνοιας, η απόκτηση παιδιών είναι επίσης οικονομικά υγιής. Αυτό εξακολουθεί να ισχύει με την εμφάνιση των επίσημων θεσμών αποταμίευσης.

Επεξηγηματική ισχύς

Η εξέταση μερικών συγκεκριμένων παραδειγμάτων, αποκαλύπτει την εντυπωσιακή ικανότητα της κοινωνικής ασφάλισης να εξηγεί τις διαφορές στα ποσοστά γεννήσεων. Η πιο προφανής περίπτωση είναι αυτή μεταξύ ανεπτυγμένων και λιγότερο αναπτυγμένων χωρών: όλες οι ανεπτυγμένες χώρες έχουν συνολικά ποσοστά γεννήσεων πολύ κάτω από 3 παιδιά, ενώ οι χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, όπου τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης είναι σχεδόν ανύπαρκτα, φτάνουν σε ποσοστά μεταξύ 4 και 7. Αντίθετα, οι πρώην κομμουνιστικές χώρες, όπου η οικογένεια ήταν ταπεινωμένη και ντροπιασμένη στο έπακρο, βρίσκονται στον πάτο : ορισμένες έχουν τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων 1,17 (Ουκρανία), 1,20 (Λιθουανία) και 1,21 (Τσεχική Δημοκρατία).6

Μπορούμε επίσης να δούμε τις διαφορές μεταξύ των αναπτυγμένων δυτικών χωρών. Μεταξύ αυτών των χωρών, δεν υπάρχουν πρακτικά διαφορές στο ποσοστό ανάμεσα σε γεννήσεις και θνησιμότητα, στα ποσοστά συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό και σε άλλες τυποποιημένες εξηγήσεις σχετικά με τη μείωση των γεννήσεων. Ωστόσο, τα συνολικά ποσοστά γεννήσεων, διαφέρουν σημαντικά – και ακριβώς όπως συνάδει με το μέγεθος των κρατικών συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ποσοστό γεννήσεων 2,09 παιδιά, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κατά μέσο όρο 1,47.

Επίσης, στην Ευρώπη, όπου τα επιδόματα κοινωνικής ασφάλισης είναι επικίνδυνα υψηλά, υπάρχουν διαφορές μεταξύ των χωρών. Μερικά από τα πιο γενναιόδωρα προγράμματα βρίσκονται στη Γερμανία, τη Γαλλία και τις μεσογειακές χώρες – όπως και τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων σε αυτές τις περιοχές. Στην επιφάνεια, είναι εκπληκτικό το να συμβαίνει αυτό, σε χώρες που ήταν παραδοσιακά οικογενειακά προσανατολισμένες, όπως επίσης υποστήριζε και η Χριστιανική τους πίστη. Ωστόσο, τα οικονομικά κίνητρα διαμορφώνουν τη συμπεριφορά και τελικά η συμπεριφορά διαμορφώνει τον πολιτισμό.

Προσοχή στις ψεύδο-λύσεις

Η ασφάλεια γήρατος δεν αποτελεί πρόβλημα για μια ελεύθερη κοινωνία. Το μόνο πρόβλημα είναι η κυβερνητική δραστηριότητα που υπονομεύει τις φυσικές κοινότητες και διαφθείρει τα οικονομικά κίνητρα. Για την ακρίβεια, ο ίδιος ο όρος «κοινωνική ασφάλιση» είναι μια εσφαλμένη έκφραση: είναι αντικοινωνική και δεν παρέχει πραγματική ασφάλεια. Τα επιδόματα κοινωνικής ασφάλισης δεν είναι τίποτα άλλο παρά πολιτικές υποσχέσεις που μπορούν να αλλάξουν – και θα αλλάξουν – μονομερώς από κυβερνήσεις που βρίσκουν κάτι τέτοιο βολικό, όπως για παράδειγμα οι Ελληνικές κυβερνήσεις.7

Η παρουσία του κράτους στην ασφάλεια συνταξιοδότησης δημιουργεί σύγχυση υπολογισμών, λανθασμένη κατανομή πόρων, κακή διαχείριση και επιβλαβή παρασιτισμό. Το πραγματικό κόστος του τρέχοντος χάους θα βαρύνει τους μελλοντικούς φορολογούμενους, (σ.σ. όπως ήδη συμβαίνει στην Ελλάδα), οι οποίοι πληρώνουν για τις συντάξεις των σημερινών συνταξιούχων αλλά αναμένεται να λάβουν ελάχιστα σε αντάλλαγμα.

Η λύση δεν είναι να δημιουργηθούν λύσεις οιονεί ανοικτής αγοράς, όπως ατομικοί λογαριασμοί συνταξιοδότησης που διαχειρίζονται εξειδικευμένες εταιρείες, όπως είναι το μοντέλο της Χιλής. Αυτό δεν θα ήταν αρκετά καλό.8 Ένα πρόβλημα με τα υποχρεωτικά συστήματα αποταμίευσης είναι ότι διοχετεύουν σπάνιους οικονομικούς πόρους, σε χρήσεις που δεν είναι οι βέλτιστες για πολλούς ανθρώπους. Τείνουν επίσης να ρυθμίζονται σε μεγάλο βαθμό από την κυβέρνηση και επομένως καθίστανται εντελώς αναποτελεσματικά. Το κύριο κίνητρο για τα συστήματα υποχρεωτικής αποταμίευσης, είναι ότι υπόσχονται μεγάλο πλούτο σε εκείνους που κάθονται σε σωρούς μετρητών.

Οι λογαριασμοί συνταξιοδότησης είναι επίσης ασυμβίβαστοι με την ελευθερία, επειδή η ίδια η έννοια της «συνταξιοδότησης» είναι μια δημιουργία του κράτους. Πριν από την ίδρυση της κρατικής κοινωνικής ασφάλισης, κανείς δεν θα μπορούσε να σκεφτεί μια περίοδο ελεύθερης αναψυχής εν αναμονή του θανάτου του. Σε μια ελεύθερη κοινωνία, οι ηλικιωμένοι θα συνεχίσουν να ασχολούνται με διάφορες επαγγελματικές και μη επαγγελματικές δραστηριότητες καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους.

Κλείνοντας

Δεδομένης της τρέχουσας οικονομικής ευημερίας, πολλοί άνθρωποι φυσικά θα εγκαταλείψουν τη συνήθη εργασία τους όταν γεράσουν. Αλλά αυτό που χρειάζεται είναι να απο-θεσμοθετηθεί η συνταξιοδότηση και να αφήσουμε τους ανθρώπους να αποφασίσουν για τον εαυτό τους. Να αφήσουμε τα άτομα και τις οικογένειες τους να πάρουν ορθολογικές και υπεύθυνες αποφάσεις που τους επιτρέπουν να εξασφαλίσουν το γήρας. Ίσως ορισμένοι να εργάζονται σαν τρελοί όταν είναι νέοι και να αποτραβηχτούν στην εξοχή στα 40 τους, για να γίνουν συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας. Πολλοί άλλοι θα επιλέξουν να ασχοληθούν με το σπίτι, φροντίζοντας τα παιδιά τους και λαμβάνοντας φροντίδα και στοργή σε αντάλλαγμα όταν γεράσουν.

Λαμβάνοντας υπόψη τα οφέλη της κατάργησης των βαρύτατων εισφορών της κοινωνικής ασφάλισης, θα δημιουργούνταν και πολλά εθελοντικά φιλανθρωπικά ιδρύματα και κοινότητες αμοιβαίας βοήθειας που θα βοηθούσαν όσους, λόγω κακής τύχης ή κάποιου φυσικού ελαττώματος, δεν έχουν κάποιον να τους φροντίσει. Αυτές οι οργανώσεις θα κάνουν καλύτερη δουλειά από οποιαδήποτε κυβερνητική υπηρεσία, γιατί θα διαχειρίζονται με επιχειρηματική δημιουργικότητα και ταλέντο και θα διευθύνονται από ανθρώπους που πραγματικά ενδιαφέρονται.

Η καλύτερη λύση είναι επίσης και η απλούστερη: Να βγάλουμε το κράτος από τη μέση.

πηγή: «Ελεύθερη Αγορά»

Παραπομπές:

1. Το ποσοστό των ανθρώπων που εργάζονται μεταξύ 60-64 ετών έχει μειωθεί από πάνω από 80% που ήταν στη δεκαετία του 1960, σε περίπου 50% σε πολλές χώρες. Στη Γαλλία, το Βέλγιο και την Ολλανδία, λιγότερο από 20% των ατόμων ηλικίας 60-64 ετών εξακολουθούσαν να εργάζονται στα μέσα της δεκαετίας του ’90. Βλ. Jonathan Gruber και David A. Wise. Social Security and Retirement Around the World, Chicago: University of Chicago Press, 1999.
2. Δείτε τη λίστα χωρών της Wikipedia με τα ποσοστά γεννήσεων
3. JB Nugent, «Το κίνητρο τεκνοποίησης για τη γήρανση,» Population and Development Review , 1985, Vol. 11, σελ. 75-98.
4. Συνολικά ποσοστά γεννήσεων (άξονας Υ) και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης ως ποσοστό του ΑΕΠ (άξονας X) σε 104 χώρες το 1997. Πηγή: Michele Boldrin, Mariacristina De Nardi και Larry E. Jones, «Γεννητικότητα και κοινωνική ασφάλιση» Έγγραφο εργασίας NBER αριθ. 11146 , 2005.
5. Συνολικά ποσοστά γεννήσεων (άξονας Υ) και πληρωμές συντάξεων ως ποσοστό του ΑΕΠ (άξονας Χ) σε οκτώ ευρωπαϊκές χώρες από το 1960 μέχρι σήμερα. Πηγή: η ίδια με του προηγούμενου πίνακα.
6. Δείτε τον κατάλογο χωρών της Wikipedia με το ποσοστό γεννήσεων.
7. Δείτε Philip Booth, «The Transition from Social Insecurity,» Economic Affairs, 1998, Vol. 18, No. 1, σελ. 2-12.
8. Δείτε Dale Steinreich, «Social Security Reform: True and False,» The Free Market, October 1996, Vol. 14, No. 10.