Το βράδυ της 15ης Φεβρουαρίου παρακολούθησα ζωντανά στο YouTube την εκπομπή «Διαξιφισμοί» από την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ με καλεσμένους τον πρόεδρο του συνασπισμού «ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ», κύριο Θάνο Τζήμερο, και τον πρόεδρο του κόμματος «Ελληνικό Μέτωπο, κύριο Μάνο Κώνστα. Ήταν μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εκπομπή (όπως όλες της Ελληνικής Ελεύθερης Τηλεόρασης), αλλά θέλω να σχολιάσω τον λόγο της έντασης στην αρχή της εκπομπής όταν πήρε τον λόγο ο κύριος Κώνστας.
Για όσους δεν παρακολούθησαν την εκπομπή, η ένταση προκλήθηκε επειδή ο κύριος Κώνστας απέδωσε στον φιλελευθερισμό κάποιες έννοιες τις οποίες ο συνομιλητής (που αυτοπροσδιορίζεται ως φιλελεύθερος) δεν αποδέχεται.
Προσωπικά δικαιολογώ και τους 2 καλεσμένους, διότι από τη μία δικαίως ο κύριος Τζήμερος προσβλήθηκε με την κατηγορία που όντως δεν εκφράζει τις απόψεις του, αλλά από την άλλη ο κύριος Κώνστας δεν σχημάτισε λανθασμένα αυτήν την εντύπωση.
Κι εδώ θέλω να χρησιμοποιήσω την ιδιότητά μου ως πολιτικός επιστήμονας και να επισημάνω κάποιες παρερμηνείες και αντεγκλήσεις γύρω από τον φιλελευθερισμό, τόσο σε γλωσσικό επίπεδο όσο και σε ερμηνεία.
Στην Ελληνική γλώσσα δεν υπάρχει κάποιος διαχωρισμός στην απόδοση των αγγλικών εννοιών «Freedom» και «Liberty», που λανθασμένα και τα δύο μεταφράζονται ως «Ελευθερία». Οπότε έχουμε μια πρώτη παρερμήνευση, η οποία προέρχεται από την γλωσσική αδυναμία να ερμηνεύσει ακριβώς δύο έννοιες με διαφορετική φιλοσοφική και πρακτική ερμηνεία. Γι αυτό και χρησιμοποιήθηκε ο όρος «Φιλελευθερισμός» που περιπλέκει ακόμα περισσότερο τα πράγματα.
Ως «φιλελευθερισμός» αποδόθηκε μεταπολεμικά η ελληνική απόδοση του «Liberty», και ως «φιλελεύθερος» ο «liberal». Προπολεμικά όμως, ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, του οποίου η πολιτική όμως ήταν βαθύτατα κρατικιστική, πελατειακή, και γενικώς δεν είχε καμία σχέση με τον «κλασικό φιλελευθερισμό» όπως διατυπώθηκε από τον John Locke, τον Adam Smith και τον Edmund Burke. Όταν ο Βενιζέλος επινόησε τον όρο «Φιλελεύθερος», απλώς ηχούσε όμορφα στα αφτιά του, και σίγουρα δεν είναι κατά νου τον classical liberalism. Και αυτή η σύγχυση ανάμεσα στον λιμπεραλισμό, τον Βενιζελσμό και Φιλελευθερισμό, καθόρισε στην Ελλάδα ένα θολό τοπίο.
Τα πράγματα έγιναν ακόμη πιο περίπλοκα στην Ελλάδα όταν στα μέσα του 20ου αιώνα εμφανίστηκε η λεγόμενη «Αυστριακή Σχολή Οικονομικών», η οποία έδινε ακόμα μεγαλύτερη έμφαση στην ιδιωτική πρωτοβουλία και την οικονομική ελευθερία από τον κλασικό λιμπεραλισμό. Στους ιδρυτές της Αυστριακής Σχολής, Friedrich Hayek και Ludwig Von Mises, αποδόθηκε ο χαρακτηρισμός «Libertarians», ο οποίος παρέπεμπε σε ορολογία που επινόησε ο William Belsham την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης. Παρ’ όλο που οι Libertarians την εποχή του Belsham ήταν libertarian socialists, οι Αυστριακοί οικονομολόγοι χαρακτηρίστηκαν με αυτόν τον προσδιορισμό επειδή ασκούσαν παρόμοια κριτική στον κρατικό παρεμβατισμό. Μέχρι που ο «αιρετικός» της Αυστριακής Σχολής Murray Rothbard αποδέχτηκε ανοιχτά τον χαρακτηρισμό λέγοντας: «για πρώτη φορά στη μνήμη μου, εμείς, "η πλευρά μας", οικειοποιηθήκαμε μια κρίσιμη λέξη από τον εχθρό. Οι "libertarians" ήταν από καιρό απλά μια ευγενική λέξη για τους αριστερούς αναρχικούς, δηλαδή για τους αναρχικούς κατά της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, είτε της κομμουνιστικής είτε της συνδικαλιστικής σχολής. Αλλά τώρα τον έχουμε αναλάβει εμείς».
Με τον καιρό αποδόθηκε ο όρος «anarcho-capitalism» για τους libertarians της Αυστριακής Σχολής, προκειμένου να υπάρξει διαχωρισμός με τους αριστερούς libertarians της Γαλλικής Επανάστασης, μιας και ο Libertarianism ήταν ουσιαστικά η πιο αγνή μορφή καπιταλισμού, χωρίς τις ρυθμίσεις του κράτους που δημιουργούν στρεβλώσεις και αδικίες στην αγορά.
Στην Ελλάδα υπήρχε ακόμα μεγαλύτερη σύγχυση, μιας και ο Libertarianism αναφερόταν επίσης ως «φιλελευθερισμός» (αν και από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 εμφανίστηκε ο όρος «ελευθερισμός» για τον libertarianism), μιας και η αριστερή ρητορική ακόμα και στον ακαδημαϊκό χώρο ενδιαφερόταν για τον Μαρξισμό και τον Λενινισμό και δεν έδινε σημασία στην παγκόσμια εξέλιξη της πολιτικής φιλοσοφίας. Και όσον αφορά τον anarcho-capitalism, στα Ελληνικά αποδόθηκε ως (τί έκπληξη;) «αναρχο-φιλελευθερισμός».
Με τα παραπάνω διαπιστώνει κανείς ότι ο Φιλελευθερισμός στην Ελλάδα είναι μια αυθαίρετη έννοια στην οποία ο καθένας ό,τι σημασία θέλει. Μόνο στην Ελλάδα μπορεί κανείς να δει τον liberal Στέφανο Μάνο να παρουσιάζει βιβλίο του Γιάννου Παπαντωνίου, τον liberal Δημητρά στον ρόλο του "Εθνικού λογοκριτή", τον liberal Βαλλιανάτο να βαζει πιο ψηλά την σεξουαλική προτίμηση από την ατομική ιδιοκτησία κτλ. Στο Ελλαδίτικο Φιλελευθεριστάν ο σοσιαλιστής Σημίτης είναι liberal, όπως επίσης και ο Κούλης θέσπισε το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα και που τάσσεται κατά της απολύσεως των δημοσίων υπαλλήλων. Και βεβαίως ο Ευάγγελος Βενιζέλος που άλλαξε το επίθετό του ώστε να παραπέμπει σε αυτόν που εισήγαγε τον όρο "φιλελευθερισμός" στην Ελλάδα.
Αυτός ο ιδεολογικός αχταρμάς, ο χείμαρρος ετερόκλητων και γραφικών στοιχείων (από αυτόν τον χείμαρρο εμπνεύστηκε ο Θεοδωράκης το όνομα του φιλελεύθερου κόμματός του), αποτελεί το κουκλοθέατρο του φιλελευθερισμού στην Ελλάδα. Ένας εσμός ατόμων που δεν ξέρουν ούτε οι ίδιοι τι πιστεύουν.
Τέλος, θα ήθελα να επισημάνω την αλλοίωση του όρου «Liberal» εκτός Ελλάδος. Πλέον ως liberals λογίζονται ο Obama και ο Biden, ενώ οι πραγματικοί εφαρμοστές του classical liberalism και του libertarianism χαρακτηρίζονται ως «φασίστες», «ακροδεξιοί», «ρατσιστές» κτλ. Ο πολιτιστικός μαρξισμός κατάφερε να διεισδύσει τόσο έντονα στο Δημοκρατικό κόμμα των ΗΠΑ και στα αντίστοιχα της Ευρώπης, που κατάφερε να επιτύχει την αλλοίωση και την διαστρέβλωση της έννοιας.
Με τα παραπάνω, διαπιστώνουμε ότι και ο κύριος Τζήμερος είχε δίκιο ως προς την έννοια που δίνει στον φιλελευθερισμό, αλλά και ο κύριος Κώνστας που σχημάτισε αυτήν την αρνητική εντύπωση. Το θέμα είναι σε ποια ερμηνεία του φιλελευθερισμού επικεντρώνεται κάποιος.
Προσωπικά, ως πολιτικός επιστήμων, προτιμώ να χρησιμοποιώ τους αγγλικούς όρους προκειμένου να μην δημιουργούνται λανθασμένες εντυπώσεις. Πιστεύω πως η ένταξη των αγγλικών όρων, με ελληνική κατάληξη, και ενταγμένες στο ελληνικό κλιτικό σύστημα, αποφεύγουν αυτές τις παρερμηνείες. Για παράδειγμα, είναι πιο δόκιμο να λέμε: Λιμπεραλισμός, Λιμπερταριανισμός, αναρχο-καπιταλισμός, νεολιμπεραλισμός, κλασικός λιμπεραλισμός κτλ.
Δημοσιεύθηκε στο προσωπικό ιστολόγιο του Δημητρίου Τσίκα στις 17/02/2022
