Ξεφυλλίζοντας αυτή την Κυριακή, το "Κ" της Καθημερινής , το μάτι μου έπεσε σε ένα πολύ ενδιαφέρον οδοιπορικό στο πριγκηπάτο του Λιχτενστάιν. Αυτό το μικροσκοπικό κρατίδιο έχει έκταση 160 τχ (όταν ο νομός Λευκάδας, ο πιο μικρός νομός της Ελλάδας, φτάνει τα 356 τ.χ) και πληθυσμό που μόλις αγγίζει τους 36.000 κατοίκους. Όμως το κατα κεφαλήν ΑΕΠ του , με 145.000 ευρώ ανα απασχολούμενο άτομο, είναι το υψηλότερο στον κόσμο και έξι φορές μεγαλύτερο από αυτό της Ελλάδας. Επιπλέον, το Λιχτενστάιν όχι μόνον δεν έχει χρέη αλλά διαθέτει πλεόνασμα ύψους 1,1 δις . Ποιό είναι άραγε το μυστικό της επιτυχίας του;
To Λιχτενστάιν ακολουθεί παραδοσιακά μια πολιτική , που θυμίζει περισσότερο τον κλασσικό φιλελευθερισμό του 19ου αιώνα παρά το σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο που κυριαρχεί μεταπολεμικά στο Δυτικό Κόσμο. Αυτή η πολιτική άλλωστε φαίνεται να ταιριάζει και με την ιδιοσυγκρασία των κατοίκων του. Σύμφωνα με τον David Beattie, ιστορικό και πρώην πρεσβευτή της Μ. Βρετανίας στο πριγκιπάτο, "οι κάτοικοι του Λιχτενστάιν διακατέχονται από μια ισχυρή προκατάληψη εναντίον του μεγάλου κράτους" ή όπως λεει στο "Κ" ο Φραντς Γκάσνερ , ένας κοινοτικός υπάλληλος που ζει στο κρατίδιο : "Οι πολίτες του Λίχτενστάιν εκτιμούν την ελευθερία. Είναι ατομικιστές και δεν τους αρέσει να υπακούν σε εντολές." Έτσι, η φορολογία είναι πολύ χαμηλή τόσο για τα νομικά όσο και για τα φυσικά πρόσωπα και μάλιστα με τάση να μειωθεί ακόμη περισσότερο . Από το 2011 θα ισχύσει ενιαίος συντελεστής επί των κερδών των εταιρειών 12,5% , ενώ η φορολογία στα φυσικά πρόσωπα δεν ξεπερνάει το 9,8% . Όταν στις χώρες της Ευρώπης, οι κοινωνικές δαπάνες καλύπτουν πάνω από το 50% του προϋπολογισμού, στο Λιχτενσταϊν δεν ξεπερνάνε το 20%. Επίσης, και οι στρατιωτικές δαπάνες είναι μηδενικές αφού η χώρα έχει καταργήσει το στρατό από το 1868! Τέλος, οι εταιρίες δεν λαμβάνουν καμιά κρατική επιδότηση, η φοροδιαφυγή δεν είναι ποινικό αδίκημα ενώ και οι κοινότητες του Λιχτενστάιν έχουν το δικαίωμα να αποσχιστούν από το κρατίδιο, αν το θελήσουν.
Όμως το Λιχτενστάιν δεν είναι απλά μια ιδιομόρφη εξαίρεση. Και τα υπόλοιπα κρατίδια , τόσο στην Ευρώπη (Σαν Μαρίνο, Ανδόρα , Μονακό ) , όσο και εκτός (Χόνγκ Κόνγκ, Σιγκαπούρη) γνωρίζουν ένα αξιοζήλευτο βιοτικό επίπεδο χάρη σε μια πολιτική χαμηλών κρατικών δαπανών, χαμηλής φορολογίας και ελεύθερου εμπορίου. Στην ίδια κατηγορία θα εντάσσαμε και την Ελβετία, μιας και το ριζικά αποκεντρωμένο της σύστημα, θυμίζει περισσότερο μια συνομοσπονδία κρατιδίων παρά τα σύγχρονα συγκεντρωτικά κράτη του Δυτικού Κόσμου. Στην πραγματικότητα, η ίδια η μικρή έκταση του κράτους ευνοεί μια πολιτική οικονομικού φιλελευθερισμού.
To Λιχτενστάιν ακολουθεί παραδοσιακά μια πολιτική , που θυμίζει περισσότερο τον κλασσικό φιλελευθερισμό του 19ου αιώνα παρά το σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο που κυριαρχεί μεταπολεμικά στο Δυτικό Κόσμο. Αυτή η πολιτική άλλωστε φαίνεται να ταιριάζει και με την ιδιοσυγκρασία των κατοίκων του. Σύμφωνα με τον David Beattie, ιστορικό και πρώην πρεσβευτή της Μ. Βρετανίας στο πριγκιπάτο, "οι κάτοικοι του Λιχτενστάιν διακατέχονται από μια ισχυρή προκατάληψη εναντίον του μεγάλου κράτους" ή όπως λεει στο "Κ" ο Φραντς Γκάσνερ , ένας κοινοτικός υπάλληλος που ζει στο κρατίδιο : "Οι πολίτες του Λίχτενστάιν εκτιμούν την ελευθερία. Είναι ατομικιστές και δεν τους αρέσει να υπακούν σε εντολές." Έτσι, η φορολογία είναι πολύ χαμηλή τόσο για τα νομικά όσο και για τα φυσικά πρόσωπα και μάλιστα με τάση να μειωθεί ακόμη περισσότερο . Από το 2011 θα ισχύσει ενιαίος συντελεστής επί των κερδών των εταιρειών 12,5% , ενώ η φορολογία στα φυσικά πρόσωπα δεν ξεπερνάει το 9,8% . Όταν στις χώρες της Ευρώπης, οι κοινωνικές δαπάνες καλύπτουν πάνω από το 50% του προϋπολογισμού, στο Λιχτενσταϊν δεν ξεπερνάνε το 20%. Επίσης, και οι στρατιωτικές δαπάνες είναι μηδενικές αφού η χώρα έχει καταργήσει το στρατό από το 1868! Τέλος, οι εταιρίες δεν λαμβάνουν καμιά κρατική επιδότηση, η φοροδιαφυγή δεν είναι ποινικό αδίκημα ενώ και οι κοινότητες του Λιχτενστάιν έχουν το δικαίωμα να αποσχιστούν από το κρατίδιο, αν το θελήσουν.
Όμως το Λιχτενστάιν δεν είναι απλά μια ιδιομόρφη εξαίρεση. Και τα υπόλοιπα κρατίδια , τόσο στην Ευρώπη (Σαν Μαρίνο, Ανδόρα , Μονακό ) , όσο και εκτός (Χόνγκ Κόνγκ, Σιγκαπούρη) γνωρίζουν ένα αξιοζήλευτο βιοτικό επίπεδο χάρη σε μια πολιτική χαμηλών κρατικών δαπανών, χαμηλής φορολογίας και ελεύθερου εμπορίου. Στην ίδια κατηγορία θα εντάσσαμε και την Ελβετία, μιας και το ριζικά αποκεντρωμένο της σύστημα, θυμίζει περισσότερο μια συνομοσπονδία κρατιδίων παρά τα σύγχρονα συγκεντρωτικά κράτη του Δυτικού Κόσμου. Στην πραγματικότητα, η ίδια η μικρή έκταση του κράτους ευνοεί μια πολιτική οικονομικού φιλελευθερισμού.
Πρώτα απ'όλα, η μικρή έκταση σημαίνει πως όλες οι περιοχές του κρατιδίου είναι πολύ κοντά στα γειτονικά κράτη. Έτσι ο πολίτης μπορεί εύκολα να ψηφίσει "με τα πόδια του" , και να μετακινηθεί σε άλλη χώρα, όταν δυσαρεστηθεί με την πολιτική της κυβέρνησης του. Κάτι που δεν ισχύει στα μεγάλα κράτη, όπου η επιλογή αυτή είναι πολύ πιο δύσκολη λόγω της απόστασης. Δεύτερον, στις μεγάλες χώρες είναι πιο εύκολο να εφαρμοστεί μια αναδιανεμητική πολιτική αφού το φορολογικό βάρος θα πέσει σε εκατομμύρια πολίτες και έτσι θα αργήσει να γίνει αντιληπτό . Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει στα κρατίδια των μερικών χιλιάδων πολιτών, οπου οι συνέπειες μιας τέτοιας πολιτικής θα γίνουν αμέσως αισθητές. Η πιθανότητα, λοιπόν, μιας μαζικής φυγής των πολιτών τους, αποθαρρύνει τις κυβερνήσεις των κρατιδίων να προχωρήσουν σε πολιτικές υψηλής φορολογίας και αναδιανομής του πλούτου . Τέλος,τα μικροσκοπικά κράτη, δύσκολα ακολουθούν μια πολιτική εμπορικού προστατευτισμού, αφού κάτι τέτοιο μπορεί να αποβεί καταστροφικό ακόμη και για την επιβίωση τους. Ένα μεγάλο κράτος έχει την πολυτέλεια να ακολουθησει προστατευτικές πολιτικές, αφού, λόγω της μεγάλης εσωτερικής του αγοράς, οι αρνητικές συνέπειες θα αργήσουν να φανούν. Αντίθετα, για μια χώρα σαν το Λιχτενσταίν ή το Μονακό, που συνήθως έχει ελάχιστους φυσικούς πόρους, ο προστατευτισμός είναι καθαρή αυτοκτονία αφού το ελεύθερο εμπόριο είναι απαραίτητο για να καλύψει ακόμη και τις πιο βασικές ανάγκες της.
Αυτά τα κρατίδια είναι απομεινάρια μιας άλλης εποχής, πριν τη Γαλλική Επανάσταση και την άνοδο των συγκεντρωτικών εθνικών κρατών, τότε που η Ευρώπη ήταν ένα μωσαϊκό από εκατοντάδες κρατικά μορφώματα λίγων τετραγωνικών χιλιομέτρων (δουκάτα, πριγκηπάτα, πόλεις-κράτη κτλ). Και όπως παραδέχονται σήμερα πολλοί ιστορικοί, αυτός ο πλουραλισμός , ήταν και ένας από τους βασικούς λόγους της ευρωπαϊκής επιτυχίας , αφού δημιούργησε έναν ανταγωνισμό μεταξύ διαφορετικών κρατών και διαφορετικών οικονομικών, πολιτικών συστημάτων και αποθάρρυνε τους πολιτικούς ηγέτες να ασκήσουν απόλυτη εξουσία . Και όμως αυτές οι φαινομενικά ξεπερασμένες μορφές πολιτικής οργάνωσης δείχνουν σήμερα πολύ πιο πετυχημένες και προσαρμοσμένες στις ανάγκες της σύγχρονης εποχής από τα τεράστια, απρόσωπα και γραφειοκρατικά κράτη-Λεβιάθαν.
Δυστυχώς όμως, αντί να διδαχτούμε από την επιτυχία τους, αντί να προχωρήσουμε σε μεγαλύτερη αποκέντρωση και σε έναν ανταγωνιστικό φεντεραλισμό ακόμη και μέσα στο εσωτερικό των εθνών-κρατών, όλο και περισσότερες φωνές ακούγονται να ζητάνε μια παγκόσμια κυβέρνηση ή μια κοινη φορολογική και δημοσιονομική πολιτική για την Ευρωπαϊκή Ένωση . Μια τέτοια εξέλιξη όμως απλά θα εμβαθύνει και θα επεκτείνει σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα τη διαδικασία ομογενοποίησης και συγκεντρωτισμού που αρχισε με τα έθνη-κρατη πριν 200 χρόνια . Και αν, ακόμη και κάτω από το σύστημα των εθνών-κρατών, ο πολίτης είχε την , έστω περιορισμένη, δυνατότητα, να αντιδράσει στις πολιτικές των κυβερνήσεων του, μετακινούμενος σε άλλη χώρα, στην εποχή των υπερεθνικών μορφωμάτων δεν θα έχει καν αυτή τη διέξοδο. Έτσι, χωρίς αυτούς τους περιορισμούς, η κρατική εξουσία θα γίνεται όλο και πιο αυταρχική και ανελεύθερη και ο μεγαλός χαμένος θα είναι η ελευθερία αλλά και η ευημερία των πολιτών. Ευτυχώς, στο χάρτη υπάρχουν ακόμη το Λιχτενστάιν , η Ανδόρα, το Μονακό, για να μας θυμίζουν την πραγματική πλουραλιστική ευρωπαϊκή παράδοση . Στο χέρι μας είναι να ακολουθήσουμε το παράδειγμά τους και όχι τον κατήφορο του συγκεντρωτισμού και της ομογενοποίησης.
Τηλέμαχος Χορμοβίτης
Δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο «Μπλε Μήλο» τον Δεκέμβριο του 2010.
